نقطه عطف مجتمع‌های تجاری چندمنظوره
مجتمع های تجاری-خدماتی از ارکان اصلی جوامع بشری بوده و نقش قلب را برای آنها ایفا کرده‌اند تا حدی که محققان، اساس شهرهای اولیه را در قلمرو تجاری آنها جستجو کرده و تا اندازه ای پیش می‌روند که تمدن را زاده غریزه تجاری انسان می‌دانند.
در ایران، بازارها مهمترین محور ارتباطی و فضای شهری بوده‌اند و در گذشته به طور معمول در امتداد مهمترین راه‌ها و محورهای ارتباطی که از یک دروازه شروع و تا مرکز شهر ادامه می‌یافت، شکل می‌گرفتند. شکل‌گیری عناصر بازار و روند توسعه آن معمولاً بستگی به کارکرد اصلی شهر و رشد جمعیت و اقتصاد آن داشته است. بازار سنّتی، به طور کلی، در طول تاریخ، علاوه بر فعالیت اقتصادی، فعالیت‌های اجتماعی، فرهنگی، آموزشی، مذهبی، سیاسی، خدماتی و تفریحی نیز داشته است. با گذشت زمان، سطح وسیعی از اراضی شهرها به کاربری تجاری اختصاص یافت و نمود کالبدی آن به‌صورت مغازه، بازار، پاساژ، فروشگاه بزرگ و ... ظاهر شد که برخی مانند بازار سنتی با کارکردهای مختلف و نیز کارکرد تفریحی یادگار گذشته بوده و برخی در سال های اخیر احداث شده‌اند.
بعد از پیروزی انقلاب اسلامی و تقریباً از سال 1369 پاساژهای بسیاری ساخته شده و علاوه بر بازارهای سنتی، پاساژها و فروشگاه‌های بزرگ و زنجیره‌ای، مراکز خرید مختلفی احداث شده‌اند و برخی نیز در حال برنامه‌ریزی و احداث برای زمان حال و آینده‌اند که در سال‌های اخیر تغییر ماهیت تجاری فضاهای خرید و فروش و پاساژها، از کارکرد صرفاً تجاری به تجاری- تفریحی و ایجاد فضاهایی برای اوقات فراغت و تفریح در این‌گونه مراکز به شکل امروزی، نیز رایج شده است.
مجتمع‌های تجاری چندمنظوره، نه تنها مکانی برای خرید بلکه برای فعالیت‌های دیگر مانند سرگرمی و تفریح‌اند. این‌گونه مجتمع‌ها، حاکمیت بازار را به دست آورده‌اند و میزان حضور در آنها افزایش یافته است. به واسطه این واقعیت، استدلال شده که مال‌های کنونی، قسمت اصلی چشم‌انداز تجاری اکثر کشورهای دنیایند. تأثیر «بازارهای بزرگ که اصطلاحاً مال نامیده می‌شوند»، بر جامعه معاصر به حاکمیت اقتصادی آن محدود نمی‌شود، بلکه حضور آن بر حوزه‌های دیگر جامعه نیز تأثیر نهاده است.
"ایران‌مال" بین دو کلان‌شهر تهران و کرج، احاطه‌شده در میان ۳ فرودگاه مهرآباد، پیام و امام خمینی (ره) و در مجاورت "دریاچه شهدای خلیج فارس" در شمال غربی تهران، در منطقه ۲۲ شهرداری (ناحیه 3) واقع شده است. این منطقه که در شرف تبدیل به یکی از قطب‌های اصلی تهران و کشور است، با شروع پروژه‌های مختلف تجاری-مسکونی از مناطق بسیار پویای تهران محسوب می‌شود و به عنوان یک مجتمع چندمنظوره تجاری، فرهنگی، اجتماعی، گردشگری و تفریحی با وسعت و امکانات ویژه و بی‌نظیر فضایی الهام گرفته از طبیعت و فرهنگ مردم ایران را در داخل کشور پدید می‌آورد و تهران را به یک مقصد گردشگری بدل می‌کند.
براساس مطالعات اولیه در طراحی این مجموعه پیش‌بینی شده است که نیازهای کالایی، خدماتی، فرهنگی، تفریحی و گردشگری درصد قابل توجهی از ساکنان تهران بزرگ در هنگام بهره‌برداری برآورده شود. در ارزیابی اولیه پیش‌بینی شده است که روزانه یک درصد از جمعیت 20 میلیون نفری استان‌های تهران و البرز، یعنی حداقل 200.000 نفر از آن بازدید نمایند. یکی دیگر از مفروضات طراحی این مجتمع این است که این مجموعه بتواند روند خروج ارز گردشگری و تفریحی از کشور را معکوس و موجب تحولات دامنه‌داری در عرصه توزیع، بازاریابی، فروش محصولات ملی و نمونه‌ای از یک واحد خدماتی با اولویت حقوق مصرف‌کننده و حقوق شهروندی را فراهم نماید. برای تحقق این فرض اولیه، هزینه‌های تجهیزاتی لازم تامین شده است.
این مجتمع تجاری چندمنظوره طیف وسیعی از فضاهای فرهنگی و ورزشی دارد. امکاناتی که علاوه بر خرید، فرصت تفریح، سرگرمی، گردش و استراحتی درخور را برای هر مسافر فراهم می‌آورد. مجموعه وسیعی از فضاهای ورزشی با هدف ایجاد سلامت و نشاط جسمی و روحی و تمرکز بر آرامش روانی و همچنین امکانات مختلف برای اجرای ورزشها و بازیهای مختلف از این جمله است.
در ورای لایه‌های تزیینی و معماری هویدا، بسیار کارهای فنی و مهندسی انجام گرفته است که فرمها و اشکال معماری تاریخی را با ملزومات و قواعد مهندسی فنی و تاسیساتی مجموعه هماهنگ و مرتبط کرده است. تاسیسات فنی، سازه‌های پشتیبان و شبکه‌های تاسیساتی پشت این معماری ارزش، زمان و هزینه بسیار را به خود اختصاص داده است.
آرمان و هدف طراحان، مجریان و کارفرمایان ایران‌مال این بوده است که نشان داده شود، الگوهای تاریخی معماری ایران هنوز جوابگوی نیازهای زندگی امروز است و پیگیری این شیوه معماری می‌تواند فضاهایی را به وجود بیاورد که علاوه بر جذابیت بصری و شکلی نشانه‌هایی اصیل از تبار فرهنگی و بومی ایران زمین را همراه داشته باشد و با بهترین و مدرن‌ترین تجهیزات مهندسی، تمامی نیازهای آن تامین شود.
بنای ایران‌مال، نقطه عطفی در ساخت مجتمع‌های تجاری چندمنظوره، ارتقای تراز مهندسی و فنی کشور بویژه در صنعت ساختمان، ارتقای کیفیت کالاهای تولیدی کشور و افزایش توان صادراتی و توانمندی شرکت‌های ایرانی در رقابت با رقبای خارجی و زمینه‌ساز توسعه گردشگری کشور است. اشتغال پایدار بیش از 18 هزار نفر به طور مستقیم و 100 هزار نفر به طور غیرمستقیم در زمان بهره‌برداری، برگرفته از راهبرد درون‌زایی و برون‌نگری اقتصاد و تحقق بخشی از اقتصاد مقاومتی کشور خواهد شد.
بازار بزرگ ایران، تجلی تبدیل یک اندیشه مترقی به پدیده‌ای است که می‌تواند نقش پیشگام و موثری در برون رفت از وضعیت فعلی و دستیابی به الزامات زیربنایی اقتصاد مقاومتی ایفا نماید. تحقق این مهم نیازمند مشارکتی فعال، برنامه‌ریزی منسجم و علمی، ایجاد وحدت رویه در نظام‌های صنفی و تجاری کشور و در برداشت کلی، فرهنگ‌سازی نوین برای کشوری که در آستانه سال 1400 می‌خواهد و باید اولین کشور منطقه از جمیع جهات باشد.
نویسنده: هما تقوائی
